Cởi bỏ “vòng kim cô” cho doanh nghiệp tư nhân

Bốn thập kỷ nhìn lại, khu vực kinh tế tư nhân từ chỗ còn nhiều nghi ngại đã vươn lên thành trụ cột quan trọng bậc nhất trong nền kinh tế Việt Nam. Nhưng để kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực phát triển quốc gia, điều cần thiết không chỉ là tư duy mới mà còn là hành động mạnh mẽ và đồng bộ từ thể chế đến thực tiễn.

Chia sẻ tại hội thảo khoa học với chủ đề: “Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế” do Hội Doanh nhân tư nhân Việt Nam tổ chức ngày 26/5, PGS.TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ - khẳng định, hành trình 40 năm đổi mới của kinh tế tư nhân là một cuộc chuyển mình mang tính cách mạng trong tư duy và hành động. Từ chỗ chưa được công nhận, khu vực tư nhân giờ đây được khẳng định là “động lực tăng trưởng quan trọng nhất”, một trụ cột của sự thịnh vượng quốc gia.

Ông nhấn mạnh các mốc quan trọng: Năm 1986 đánh dấu sự thừa nhận chính thức kinh tế tư nhân khi Việt Nam lựa chọn thể chế kinh tế thị trường; năm 2011 lần đầu tiên xác định kinh tế tư nhân là động lực tăng trưởng. Đến năm 2017 và đặc biệt là năm 2025 với Nghị quyết 68, tầm quan trọng của kinh tế tư nhân tiếp tục được khẳng định mạnh mẽ khi được ghi nhận là động lực quan trọng nhất.

“Hành trình 40 năm đổi mới đã tạo ra sự thay đổi căn bản, mang tính cách mạng trong nhận thức lý luận và hành động, từ đó hình thành niềm tin và động lực để Việt Nam bước vào cuộc đua phát triển trên trường quốc tế”, PGS.TS Trần Đình Thiên khẳng định.

Không thể có một nền kinh tế thị trường đúng nghĩa nếu thiếu vắng khu vực kinh tế tư nhân. PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh, kinh tế tư nhân chính là lực lượng đã tạo ra của cải, việc làm, thu nhập và đóng góp đáng kể vào GDP, xuất nhập khẩu cũng như ngân sách nhà nước.

GS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, phát biểu tại hội thảo. Ảnh: Lan Phương

Dẫn chứng từ thực tiễn quốc tế, PGS.TS Trần Đình Thiên chỉ rõ, thành công của các nền kinh tế thị trường tự do, đặc biệt là những nền kinh tế thần kỳ châu Á cho thấy, điểm chung là đều coi trọng đúng tầm vai trò của kinh tế tư nhân. Điển hình như tại Hàn Quốc, nhà nước đóng vai trò kiến tạo trong khi khu vực tư nhân làm nền tảng, các tập đoàn Cheabol dẫn dắt và cạnh tranh quốc tế thúc đẩy tăng trưởng.

Trở lại với bối cảnh Việt Nam, ông nhấn mạnh, chính khu vực tư nhân đã giúp nền kinh tế thoát khỏi khủng hoảng trong giai đoạn đổi mới từ năm 1986, vực dậy nhanh chóng và hội nhập quốc tế một cách tự tin, điều mà kinh tế quốc doanh hay kinh tế tập thể không làm được thời điểm đó.

“Chúng ta có một lịch sử hành trình của kinh tế tư nhân chính thống là 40 năm. Lịch sử hình thành khá dài cho đến hiện tại, vai trò của kinh tế tư nhân mới được khẳng định. Như vậy, chúng ta mất khá nhiều thời gian, tuy nhiên Nghị quyết 68 mới không chỉ khẳng định mà sẽ định hình sứ mệnh của các doanh nhân. Nghị quyết mới cũng sẽ thay đổi thái độ ứng xử, cơ chế chính sách cho khu vực kinh tế tư nhân. Hay nói rộng hơn là cách chúng ta ứng xử đối với kinh tế thị trường đúng nghĩa”, ông Thiên nhấn mạnh.

Với nhận thức như vậy, có thể nói “vòng kim cô” cho doanh nghiệp tư nhân đã được cởi bỏ và phải làm việc này thật triệt để. Cùng với đó là việc các doanh nghiệp nhà nước có thể dẫn dắt hay đồng hành cùng kinh tế tư nhân; đào tạo, dẫn dắt để khu vực kinh tế tư nhân có thể lớn mạnh hơn nữa. “Đặc biệt là những chính sách phát triển khu vực này phải khác biệt so với trước đây”, ông nói.

Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, điều cốt lõi để kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng nhất của nền kinh tế là phải tháo gỡ các trói buộc, khơi thông những điểm nghẽn thể chế đang kìm hãm sự phát triển, đặc biệt là trong các lĩnh vực then chốt như hạ tầng và nhân lực. Cải cách nhà nước cần song hành với cải cách thị trường, nhằm tạo dựng một môi trường kinh doanh bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, giúp nền kinh tế vận hành như một tổng thể hữu cơ và cân bằng.

Cùng với việc "cởi trói", cần song song tạo lập cái mới. Cụ thể, theo PGS.TS Trần Đình Thiên, phải “thay máu” lực lượng doanh nghiệp Việt Nam thông qua phát triển các mô hình doanh nghiệp hiện đại, cấu trúc tổ chức mới, phù hợp với thời đại. Đồng thời, cần có hệ thống thể chế tương thích, cùng các điều kiện bảo đảm cho doanh nghiệp đua tranh lành mạnh và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

PGS.TS. Trần Đình Thiên đặc biệt đánh giá cao logic hành động xuyên suốt từ Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đến Nghị quyết 198 của Quốc hội và Chương trình hành động của Chính phủ. Theo ông, các chính sách này đã thể hiện rõ tinh thần cải cách, “cởi trói” thực chất cho khu vực kinh tế tư nhân với một loạt định hướng cụ thể.

Không chủ yếu dựa vào ưu đãi, mà quan trọng hơn là xóa bỏ phân biệt đối xử, bảo đảm tự do kinh doanh và cạnh tranh bình đẳng; không hình sự hóa các quan hệ kinh tế - dân sự, giảm tối đa thanh tra, kiểm tra; không áp dụng hồi tố gây bất lợi cho doanh nghiệp; chuyển đổi tư duy tiền kiểm sang hậu kiểm; thuận lợi hóa việc tiếp cận các nguồn lực như đất đai, vốn; thúc đẩy “thay máu” lực lượng doanh nghiệp thông qua khuyến khích khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, quốc tế hóa Go Global; hỗ trợ hình thành các doanh nghiệp tiên phong, dẫn dắt thị trường…

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế VCCI phát biểu. Ảnh: Lan Phương

Thủ tục vẫn nghẽn, doanh nghiệp vẫn chờ

Dù tinh thần cải cách đã khởi động, nhưng thực tiễn cho thấy, thủ tục rườm rà, chồng chéo vẫn đang khiến vốn đầu tư bị nghẽn dòng, cơ hội phát triển bị bào mòn và niềm tin của doanh nghiệp bị thử thách.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nêu một thực trạng gai góc: “Doanh nghiệp muốn đầu tư, nhà đầu tư sẵn sàng bỏ vốn, nhưng quy trình thủ tục quá lâu khiến họ mỏi mòn chờ đợi”.

Theo ông Tuấn, để một doanh nghiệp triển khai dự án có sử dụng đất, họ phải đi qua ít nhất 15 thủ tục lớn, chưa kể vô số thủ tục nhỏ liên quan đến quy hoạch, chủ trương đầu tư, đấu thầu, thuê đất, đánh giá tác động môi trường… và làm việc với nhiều cấp chính quyền. “Doanh nghiệp phải chạy đôn đáo, thậm chí từ tỉnh về bộ, rồi ngược lại”, ông thẳng thắn chỉ ra.

Sự lãng phí không chỉ là thời gian, mà là cả cơ hội. Bởi lẽ, nhiều thủ tục trong số đó hoàn toàn có thể cải cách nếu có quyết tâm chính trị. Ông Tuấn dẫn lại lời Thủ tướng Phạm Minh Chính: “Tại sao dự án đã nằm trong quy hoạch chi tiết, đã được đánh giá tác động môi trường, vẫn phải bắt đầu lại từ đầu mỗi lần có nhà đầu tư mới?”.

Một trong những đột phá gần đây là việc sửa 4 luật về đầu tư, thông qua hồi tháng 1/2025, cho phép mô hình “đầu tư đặc biệt”, tức là nhà đầu tư chỉ cần có tổ chức tư vấn được xác nhận, có thể tự triển khai và Chính phủ hậu kiểm. Nhưng tiếc thay, mô hình này mới chỉ áp dụng cho nhà đầu tư công nghệ cao. “Phải mở rộng ra, nhất là với doanh nghiệp tư nhân trong sản xuất, đó mới là cú hích thực sự”, ông Tuấn đề xuất.

Kết quả khảo sát hằng năm của VCCI trên 14.000 doanh nghiệp tại 63 tỉnh, thành cho thấy: 74% doanh nghiệp phải trì hoãn hoặc hủy dự án do vướng thủ tục đất đai, 67% cho biết thời gian giải quyết thủ tục kéo dài hơn quy định. Những con số này nói lên tất cả.

Cải cách thể chế, nếu không đi vào chi tiết, vẫn chỉ là khẩu hiệu. Ông Tuấn nhấn mạnh: “Chúng ta phải thay đổi cách tiếp cận, thậm chí có thể bỏ một số luật, thay vì sửa chắp vá. Cần tư duy táo bạo hơn, thông minh hơn trong quản lý và hỗ trợ doanh nghiệp”.

TS. Phan Đức Hiếu, chuyên gia kinh tế chia sẻ tại hội thảo. Ảnh: Lan Phương

TS. Phan Đức Hiếu, chuyên gia kinh tế nhìn vấn đề ở một góc độ khác: Cải cách thể chế sẽ làm mất “lá chắn vô hình” mà một số doanh nghiệp lâu năm từng dựa vào chính là thủ tục rườm rà để chặn cạnh tranh mới. Khi hàng rào được dỡ bỏ, doanh nghiệp trẻ, năng động, sáng tạo sẽ có cơ hội vào cuộc và cuộc đua trở nên khốc liệt. “Không chịu thay đổi, không tự nâng cấp, doanh nghiệp sẽ bị đào thải”, ông cảnh báo.

Ông Hiếu cũng đặc biệt nhấn mạnh vai trò của các hiệp hội. Theo ông, nhiều chức năng nhà nước có thể chuyển giao cho hiệp hội: Từ cấp chứng chỉ đến đào tạo, kết nối cung cầu… Bởi hiệp hội hiểu doanh nghiệp hơn, phản ứng nhanh hơn và có thể thiết thực hơn rất nhiều.

Theo các chuyên gia, một nền kinh tế thị trường đúng nghĩa không chỉ cần luật chơi công bằng, mà còn cần người trọng tài minh bạch và những người chơi bản lĩnh. Từ chính sách đến hành động, từ thể chế đến thực thi, nếu không có một hệ sinh thái thực sự thuận lợi cho doanh nghiệp, kinh tế tư nhân khó có thể trở thành “động lực quan trọng nhất”.